اهمیت کریدور زنگه زور در 3 سؤال

_تارنمای آناتولی آنالیز

    با اجرای کریدور زنگه زور، روابط تجاری، لجستیکی و سیاسی جهان ترک تقویت خواهد شد. مهمترین طرف های این معادله بسیار پیچیده عبارتند از: ایران، ارمنستان، آذربایجان، روسیه و ترکیه.

1- چرا گشایش کریدور زنگه زور اهمیت دارد؟

   در سال 2020 که جنگ دوم قره باغ با برتری مطلق آذربایجان به پایان رسید، مسیر تغییر توازن قدرت در منطقه نیز باز گشت. در قراردادی که پس از جنگ منعقد شد، پیش‌بینی نمودند که ارمنستان از سرزمین‌هایی که نزدیک به 30 سال در اختیار داشت عقب‌نشینی کند و گفته شد که در سایه فضای اعتمادی که در اینجا ایجاد می شود، کریدورهای حمل و نقل جدیدی در منطقه شکل خواهد گرفت.  مسیر جدید حمل‌ونقل بین آذربایجان و نخجوان یکی از مهم‌ترین مفاد این قرارداد بود. زیرا کریدورهای مواصلاتی که از آسیای مرکزی به آذربایجان می رسید در این نقطه قطع شده و  از ارتباط آذربایجان با نخجوان و ترکیه جلوگیری می شود. ایجاد مجدد کریدور حمل و نقل یک فرآیند طولانی و دشوار است. اما اگر این اتفاق بیافتد، یک مسیر بدون وقفه میان آسیای مرکزی و اروپا که از خزر و ترکیه عبور می­کند، ایجاد خواهد شد. در این صورت حجم تجارت ترکیه نه تنها با آذربایجان، بلکه با کل خاورمیانه افزایش خواهد یافت. با گشایش کریدور زنگه زور، روابط تجاری، لجستیکی و سیاسی جهان ترک تقویت خواهد شد. زنگه زور  از پتانسیل تبدیل به ستاره درخشان جهان ترک برخوردار است.

2- در کریدور زنگه زور کدام بازیگران و برای چه اهدافی موضع گیری می کنند؟

   زنگه زور در جغرافیایی قرار دارد که مورد توجه بسیاری از کشورهاست. مهمترین طرف های این معادله بسیار پیچیده نیز کشورهای ایران، ارمنستان، آذربایجان، روسیه و ترکیه هستند. علاوه بردوستی دیرینه ترکیه و آذربایجان، گاز آذربایجان با خط لوله تاناپ(TANAP) از طریق ترکیه به اروپا منتقل شده و به این ترتیب پیوند قلبی دو کشور با روابط اقتصادی تقویت می شود. در یک طرف، آذربایجانی وجود دارد که ارمنستان را شکست داده،  اراضی اشغالی خود را آزاد کرده، از طریق خط لوله گاز تاناپ به ترکیه و اروپا گاز صادر کرده و علاوه برافزایش اثربخشی خود در سازمان دولت های ترک، روابط خود با بسیاری از کشورها را تقویت کرده است. در طرف دیگر نیز ایرانی وجود دارد که با اعتراضات بعد از مرگ مهسا امینی به شدت متزلزل شده و نقاط مختلف آن به صحنه  اعتراضات گسترده تبدیل شده است، به دلیل تحریم ها قادر به صادرات منابع نفت و گاز خود به بازارهای جهانی نبوده ولی سال­هاست با استفاده از عناصر مختلفی نظیر بازیگران غیر دولتی و فعالیت های هسته ای، تلاش فوق العاده ای  برای تبدیل به قدرت  مسلط در منطقه خود به خرج می دهد.

 یعنی دو  بازیگر هم مرز که برای ایجاد حوزه نفوذ در جغرافیای نزدیک خود تلاش می کنند.

   ایران که خود را یک قدرت منطقه ای می بیند، از احتمال تبدیل آذربایجان به یک مرکز جاذبه برای آذری های مقیم ایران نگران بوده و پیش بینی می کند که با باز شدن کریدور زنگه زور، به دلیل قطع ارتباط آن با ارمنستان، از ارتباط آن با دریای سیاه جلوگیری خواهد شد. این وضعیت از لحاظ ایران به عنوان یک تغییر مرز و پسرفت ژئواستراتژیک علیه این کشور ارزیابی می شود. برای ایران، این امر به عنوان عدم دسترسی به دریای سیاه و روسیه، کاهش نفوذ خود در قفقاز و از دست دادن قدرت خود برای تبدیل به یک کشور ترانزیتی در مسیر پروژه یک کمربند-یک راه،  تلقی می شود. گذشته از همه این تصورات و استدلال های ایران، دلیل اصلی نگرانی این کشور درباره زنگه زور، ترس از فعال تر شدن آذربایجان و ترکیه در منطقه است. در سایه  همبستگی و همکاری نظامی ترکیه و آذربایجان در جنگ دوم قره باغ، این دو بازیگر به عنوان قدرت های در حال ظهور در منطقه برجسته شدند. در این شرایط، مشاهده می شود که ایران خواستار تغییر توازن قدرت در منطقه علیه خود نبوده و به همین دلیل گفتمان های خود را تندتر کرده است.

   ماده 9 توافقنامه امضا شده پس از دومین جنگ قره باغ، شامل این مضمون است که روسیه بر کریدور زنگه زور کنترل خواهد داشت. این وضعیت موقعیت قدرتمندی را برای روسیه در منطقه فراهم کرده و بر برتری آن در کنترل منطقه تأکید می کند.

3- گشایش کریدور زنگه زور چه تغییراتی ایجاد خواهد کرد؟

   از آنجایی که بسیاری از بازیگران در کریدور زنگه زور علایق و منافع متفاوتی دارند، تضاد منافع نیز باعث افزایش تنش در این جغرافیا می شود. گشایش زنگه زور ارتباط همه کشورهای منطقه با یکدیگر و سایر جغرافیاها را آسان می کند و با تقویت روابط تجاری و لجستیکی، به موازات افزایش رفاه، روابط تجاری جدید نیز جایگزین تنش ها می شود. توسعه مسیر حمل و نقل  بین المللی ترانس خزر (CTN) و کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) به معنای تقویت خطوط تدارکاتی و موقعیت ترانزیتی اوراسیا است. برای دستیابی به مزایای مذکور، لازم است گفتمانی ایجاد شود که در آن منافع برای همه کشورهای منطقه مدنظر باشد. علاوه بر این، در صورت جستجوی راه‌هایی برای توسعه روابط تجاری و سیاسی در چارچوب عقل سلیم و بدون حذف هیچ‌یک از بازیگران منطقه‌ای، ایده ها و راه حل­های جدید قابل اجرا خواهد بود.

  اینکه آینده زنگه زور و چگونگی تامین امنیت در اینجا در دستور کار کشورهای منطقه باشد، مهم است. زنگه زور می تواند ستاره درخشان جهان ترک باشد. ولی برای آشکار شدن پتانسیل آن، رفع ابهامات موجود ضروری است. تبدیل این جغرافیا به عنوان یک سرزمین تاریخی ترک، به یک ستاره درخشان، با توسعه و پایداری ثروت، رفاه و همکاری های چند بعدی در منطقه ارتباط مستقیم دارد.

ملاحظات کارشناسی :

در یکسال اخیر دولت ترکیه تلاش دیپلماتیک گسترده ای انجام داده است تا اعتمادکشور های ترک زبان وبرخی از کشور های غربی را برای راه اندازی کریدور زنگه زور جلب نماید . سفر های متعدد وزیر امورخارجه ترکیه و شخص آقای اردوغان به کشور های آسیای مرکز  وبرخی از کشور های غربی در همین راستا می باشد .

در پی حوادث اخیر کشورمان رسانه های ترکیه وبرخی از مراکز نزدیک به دولت عملا از مخالفین جمهوری اسلامی ایران حمایت کردند و در رسانه های تلاش کردند وضعیت کشورمان را نابسامان نشان بدهند .

 با توجه به حوادث اخیر کشورمان دولت ترکیه سعی دارد از این فرصت استفاده کرده با فشار آوردن به جمهوری اسلامی ایران برای کوتاه آمدن  از منافع اش در زمینه راه اندازی کریدور زنگه زور بهره لازم را ببرد .

دکتر عایشه گل کتنجی، کارشناس روابط بین الملل:

https://www.aa.com.tr/tr/analiz/3-soruda-zengezur-koridorunun-onemi/2767969